ΜΟΥΣΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ 3

DEBUSSY: PRELUDES (IV Premier livre) (Les sons et les parfums tournent dans l’air du soir)

Προχθές στο σχόλιο μου «AMANTS DE TOUS LES PAYS, UNISSEZ VOUS» αναφέρθηκα στοστίχο του Baudelaire «Les sons et les parfums tournent dans l’air du soir» από ποίημά του Harmonie du soir.

Πάνω σ’ αυτό το στίχο στηρίζεται το τέταρτο πρελούντιο από το πρώτο τεύχος για πιάνο τουDebussy, του οποίου κάνω την απόπειρα να δώσω σήμερα στη δημοσιότητα μια μουσική ανάλυση, που απευθύνεται περισσότερο στους ειδικούς, ζητώντας προκαταβολικά την κατανόηση και τη συγνώμη των υπολοίπων.

Με μορφή αρχείου εικόνας δίνω ταυτόχρονα τα παραδείγματα, στα οποία αναφέρεται το κείμενο, όπως επίσης και τη συνολική παρτιτούρα του έργου με τις ανάλογες σημειώσεις.

Για μένα τα πρελούντια του Debussy, εκτός του ότι είναι μια πηγή αισθητικών και τεχνικών μουσικών δεδομένων και σημείων αναφοράς, είναι ταυτόχρονα και ένας ομφάλιος λώρος, που δεν μ’ άφησε ποτέ μετέωρο και μόνο στον έξω κόσμο, κρατώντας μου δέσμιο στη βεβαιότητα μιας αισθητικής μήτρας, θα έλεγα, σε μια εποχή, ακριβώς μετά τον Παρισινό Μάη, όταν οι ιδεολογικές απογοητεύσεις για τη χαμένη εξέγερση έβρισκαν διέξοδο στην τέχνη, γιατί τότε για μας τέχνη και επανάσταση είχαν τον ίδιο ρομαντισμό.

Πολλοί, βέβαια, από τους εξεγερμένους της εποχής εκείνης βρήκαν διέξοδο στην πολιτική, αυτή που έφερε τη χώρα μας και την Ευρώπη στη σημερινή τους κατάντια.

Προσωπικά απολαμβάνω τη μοναξιά, στη μήτρα της πνευματικής δημιουργίας, ανάμεσα στους ήχους και τα αρώματα, για να χρησιμοποιήσω το στίχο του Baudelaire, μιας εποχής και κάθε φορά που η μνήμη μου την αγγίζει δοκιμάζεται από τη νοσταλγία, κατά το στίχο του Ελύτη «Αγγίζεις το νου μου και πονεί το βρέφος της Άνοιξης».

Το πρελούντιο, λοιπόν, αυτό του Debussy είναι εμπνευσμένο από ποιήματα του Baudelaire και ένα κείμενο του Leonardo da Vinci.

Baudelaire: Correspondances

Comme de long échos qui de loin se confondent

Dans une ténébreuse et profonde unité.

Vaste comme la nuit et comme la clarté,

Les parfums, les couleurs et les sons se répondent.

(Σαν απόμακρη θολή ηχώ

Μέσα σε μια σκοτεινή και βαθειά ενότητα.

Απέραντη σαν τη νύχτα και σαν το διάφανο,

Τα αρώματα, τα χρώματα και οι ήχοι ιερουργούν).

Baudelaire: Harmonie du soir

Voici venir les temps où vibrant sur sa tige

Chaque fleur s’évapore ainsi qu’un encensoir,

Les sons et les parfums tournent dans l’air du soir,

Valse mélancolique et langoureux vertige.

(Να ο καιρός που δονούμενο στα κλαριά

Κάθε λουλούδι αναδύεται σαν ένα λιβανιστήρι,

Οι ήχοι και τα αρώματα τριγυρίζουν στον αέρα της βραδιάς,

Βαλς μελαγχολικό και γλυκιά παραζάλη).

Baudelaire: Les paradis atrificiels

Les sons ont une couleur, les couleurs ont une musique

(Οι ήχοι έχουν χρώμα και τα χρώματα μουσική)

Leonardo da Vinci

Les ondes de sons et de la lumière sont régies par les mêmes lois que celles de l’eau

(Τα κύματα των ήχων και του φωτός διέπονται από τους ίδιους νόμους με το νερό)

Το πρελούντιο αποτελείται από οκτώ μέρη και έχει έναν πενταθεματικό χαρακτήρα με κυρίαρχο το Θέμα Α:

Ι    Θέμα Α

ΙΙ   Γέφυρα (από το μέτρο 9)

ΙΙΙ  Θέμα Β (από το μέτρο 18)

IV  Θέμα Α (από το μέτρο 24)

V   Θέματα C και Α (από το μέτρο 31)

VI  Το νερό, Θέμα D (από το μέτρο 41)

VII  Θέμα Α (από τον τρίτο χρόνο του μέτρου 44)

VIII Coda, Θέμα Ε (από το μέτρο 50)

Ι ΜΕΡΟΣ

Στο μέρος αυτό εκτίθεται το Θέμα Α σε Α τονικότητα στον Ινδικό τρόπο Α-G-Fis-E-D-Cis-B-A.

Το Θέμα Α έχει ένα χαρακτηριστικό αισθητικό σχήμα τονισμού: Ανάκρουση – Τονισμός – Άφωνο.

Χαρακτηριστικά δομικά διαστήματα του Θέματος Α είναι η 4^η προς τα πάνω και προς τα κάτω και η 5^η ελαττωμένη προς τα κάτω, ενώ το σχήμα A-B-Fis-Cis έχει τις καταβολές του στο scandicus flexusτου Γρηγοριανού μέλους και συναντιέται και σε άλλα έργα του Debussy, πχ στο Prélude à l’après-midid’un faune.

         
     Scandicus flexus
     Cis – Dis – Gis – E

Η συγχορδία στη δεσπόζουσα στο πρώτο μέτρο είναι Δ7/5(5^η ελαττωμένη), ενώ στο δεύτερο μέτρο Δ9(διέση)/7(αναίρεση)/5(5^η ελαττωμένη).

Το σχόλιο του Θέματος Α, που ακολουθεί στα μέτρα 3-5, στηρίζεται στο κατιόν διάστημα της 4^ηςκαι η αρμονία του πάνω σε ισοκράτη στην τονική σε συνεχείς συγχορδίες με 6/5 με την ακόλουθη διαδοχή:

ΙΙ7 (Ναπολιτάνικη) – ΙΙ7 (Μείζονα) ως V της ΙΙΙ – ΙΙ (Ναπολιτάνικη) – Ι7 ως V της IV – ΙΙ7(Ναπολιτάνικη – Συγχορδία 7^ης ελαττωμένης πάνω στη Ε με αποτζιατούρα το C ως VII στην πραγματικότητα της κεντρικής τονικότητας, η οποία θα εκδηλωθεί εναρμόνια στα επόμενα μέτρα ως VIIμε 7^ην ελαττωμένη.

ΙΙ ΔΕΥΤΕΡΟ ΜΕΡΟΣ

Το μέρος αυτό από το μέτρο 9 ως το 17 αποτελεί μια γέφυρα.

Έχει δύο θεματικά στοιχεία: οι οχτάβες στο δεξί χέρι που κινούνται στην κλίμακα με τόνους και μια εσωτερική μελωδία σε τρεις οχτάβες Eis – Fis – G – Fis σε fis με Ναπολιτάνικη ΙΙ βαθμίδα.

Κάτω από αυτόν τον πολυτροπικό συνδυασμό των δύο μελωδιών, υποστηρίζουν δύο αρμονίες διαφορετικών τονικοτήτων:

-          το pedal του Α,

-          μέτρο 9: Ι της Α ως ΙΙΙ της fis, μέτρο 10: Ι της fis, V της IV της Α ως ΙΙΙ τροπική της fis, I τηςfis και επανάληψη, ενώ από το μέτρο 14 επικρατεί το τρίτονο (Ε – Ais, F – H) ως στοιχείο της κλίμακας με τόνους και του Λύδιου τρόπου της δεσπόζουσας (Ε της Α).

Τα μελωδικά στοιχεία της γέφυρας αρμονικά και μελωδικά αποσυντίθενται στα μέτρα 16-17 για να προετοιμάσουν την εισαγωγή του τρίτου μέρους.

Επίσης η συγχορδία του μέτρου 15 Cis9/7/+ (Cis-Fis-Gis-H-Dis) θυμίζει τη σκηνή της αγάπης της 4^ης πράξης της όπερας Pelléas et Mélisande:

ΙΙΙ ΤΡΙΤΟ ΜΕΡΟΣ

Κάτω από τον ηχοχρωματικό φόντο με τις 2^ες των πάνω φωνών προβάλλει στις χαμηλές το Θέμα Β πάνω σε έναν ρυθμικό συνδυασμό 3/4 και 6/8 σε 3 και 3 χρόνους στο στυλ του Rameau και τουMonteverdi, που θυμίζει επίσης τον Ινδικό ρυθμό Vasanta:

C – Des – Es – E – Fis – G – A – B – C

Το μέρος αυτό είναι πολυτονικό με τη Cis (όπου F = Eis) και τη f, ιδιαίτερα στα μέτρα 21-22, στα οποία προβάλλει η δεσπόζουσα με 7^η, κατάσταση που στο σύνολό της θα μπορούσε να ενταχθεί στον 2^ο τρόπο του Olivier Messiaen.

IV ΤΕΤΑΡΤΟ ΜΕΡΟΣ (από το μέτρο 24 ως το 30)

Το Θέμα Α επανέρχεται στη Α με το αρχικό μέρος του σχολίου του όπως στο πρώτο μέρος, ενώ στη συνέχεια στο μέτρο 27 μετατίθεται στη Desκαι η μελωδία μετατίθεται κατά ένα ημιτόνιο χαμηλότερα από Es, δίνοντας πάνω στη Des με το Besses έναν τροπικό χαρακτήρα Ναπολιτάνικης της δεσπόζουσας της Des.

Η μετατροπία επισημαίνεται επίσης με τη μετάθεση της μελωδίας σε χαμηλά ρετζίστρα, ενώ η μετάθεσή της στο αρχικό ύψος θα γίνει στο μέτρο 28 και θα ακολουθηθεί από έναν σχολιασμό αρχικά υπερχρωματικό (μέτρα 28-29) με το G να δίνει την αίσθηση του Λύδιου τρόπου, που στο μέτρο 30 θα καταλήξει στην τονικότητα του ισοκράτη Es, πάνω στην οποία προβάλλεται ένα πολυτονικό φαινόμενο περίπου ανάλογο με αυτό των μέτρων 9-10. Δηλαδή πάνω στον ισοκράτη Es διαδέχονται οι συγχορδίες V – I στη f, με το Ges ως Ναπολιτάνικη ΙΙ και τηνξ εμβόλιμη μελωδία του μέτρου 9 σε σμίκρυνση.

V ΠΕΜΠΤΟ ΜΕΡΟΣ

Αρχίζει με το Θέμα C (αρπισμός) πάνω στην αρμονία της τονικής της Α με προστιθέμενη 6^η, που δίνει την αίσθηση μιας μετέωρης τονικότητας ανάμεσα στην Α και τη f.

Το Θέμα C διαδέχεται η κεφαλή του Θέματος Α στη Aes με τη ναπολιτάνικη ΙΙ Beses και η συγχορδία G που ακολουθεί στον τρίτο χρόνο του μέτρου 32 έρχεται ως δεσπόζουσα της ατελούς cπου προηγήθηκε στον δεύτερο χρόνο.

Στο μέτρο 33 ακολουθεί πάλι το Θέμα C με την κεφαλή του Θέματος Α και ο σχολιασμός του στα μέτρα 34-36, δίνοντας μια αρμονία στον δεύτερο τρόπο του Olivier Messiaen, που σταδιακά θα μεταφερθεί στην κεντρική τονικότητα (Α), στην οποία θα γίνει στο μέτρο 37 η εμφάνιση του Θέματος Cακολουθούμενου από την κεφαλή του Θέματος Α και το σχολιασμό του, οι συγχορδίες του οποίου σχολιασμού στο μέτρο 38 θυμίζουν τις καταληκτικές του Θέματος Α.

VI ΕΚΤΟ ΜΕΡΟΣ (από το μέτρο 41 ως το μέσο του μέτρου 44)

Είναι ένα ήσυχο και ρευστό μέρος ως Θέμα D, που θυμίζει την κίνηση του νερού.

Είναι δομημένο πάνω σε έναν τετράφωνο ανιόντα και κατιόντα τρόπο που θυμίζει τη σκηνή τωνGoland και Yniold στην όπερα Pelléas et Mélisande.

VII ΕΒΔΟΜΟ ΜΕΡΟΣ

Αρχίζει από το μέσο του μέτρου 44 με την επανεμφάνιση του Θέματος Α και ενός σχολιασμού του με συγχορδίες με 7^η ελαττωμένη και ακανόνιστες αποτζιατούρες.

Στα μέτρα 46-48 πάνω στη συγχορδία Ε με 7^η ελαττωμένη προβάλλει εναλλάξ αρπισματικά η συγχορδία Α και a με προστιθέμενη 6^η και τη ΙΙ βαθμίδα χαμηλωμένη ως Ναπολιτάνικη σαν μια θεματική αποσύνθεση του Θέματος Α, που στο μέτρο 49 θα οδηγήσει σε ένα πέρασμα ανάλογο με αυτό του μέτρου 30 με μια παράλληλη αρμονία στη Α και fis φτάνοντας τελικά στη coda.

VIII ΟΓΔΟΟ ΜΕΡΟΣ (CODA)

Η Coda δημιουργεί στην πραγματικότητα ένα εντελώς νέο θεματικό στοιχείο (Θέμα Ε) με ιδιαίτερα εκφραστικές απαιτήσεις, σαν ένα απόμακρο ήχο των κόρνων σε Α Λύδιο τρόπο. Ακολουθούν οι τρεις σελίδες της παρτιτούρας με την Coda στην τελευταία σελίδα: